Τρόποι επικοινωνίας του υποκειμένου τότε και σήμερα

Σάββατο 27 Νοεμβρίου 2010

Jacques Lacan και η εποχή μέσα στην οποία αναπτύσσονται οι ιδέες του

«Jacques Lacan και η εποχή μέσα στην οποία αναπτύσσονται οι ιδέες του»
Κυβέλου Ευαγγελία
Αθήνα 2007


Από τα αριστερά προς τα δεξιά: Jacques Lacan,
 Cecile Eluard, Pierre Reverdy,
 Louis Leiris, Pablo Picasso, Fanie de Campan, 
Valentine Hugo, Simone de Beauvoir, 
Brassaï, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Michel Leiris, 
Jean Abier
Photo: Gilberte Brassai

Φωτογραφική έρευνα από το διαδίκτυο : Κυβέλου Ευαγγελία 2010

(Το παρών κείμενο αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης εργασίας που παρουσιάστηκε από την συγγραφέα στην Εταιρεία Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας τον Οκτώβριο του 2007)





A) Η Ψυχανάλυση στη Γαλλία


Το 1926 ιδρύεται από την Marie Bonaparte, τον René Laforgue τον Édouard Pichon, τον Ελβετό Raymond de Saussure και άλλους, η Ψυχαναλυτική Εταιρεία Παρισίων ( Société Psychanalytique de Paris) SPP.








 Marie Bonaparte




Το περιοδικό που εκδίδεται από την SPP είναι το Revue français de psychanalyse το οποίο χρηματοδοτείται από την πριγκίπισσα Marie Bonaparte




Οι συγκρούσεις όμως μέσα στην νεοσυσταθείσα εταιρεία δεν λείπουν. Οι ψυχίατροι της Αγίας Άννας είναι υπέρ της ψυχανάλυσης προσαρμοσμένης στο «λατινικό πνεύμα», ενώ οι «διεθνιστές» όπως ο Rudolph Loewenstein και ο René Laforgue αντιστέκονται.



Η Bonaparte χρειάζεται να δώσει αγώνα για να γράφεται το όνομα του Freud στην σελίδα του τίτλου της επιθεώρησης. Η ίδια ασκεί την ψυχανάλυση παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του συζύγου της, γράφει άρθρα μεταξύ των οποίων μια σημαντική μελέτη για τον Edgar Allan Poe και μεταφράζει πλήθος κείμενα.




Το 1930 μπαίνει ο Jacques Lacan στην SPP.
Την ίδια εποχή στην Γαλλία λειτουργεί η ομάδα Ψυχιατρικής Εξέλιξης (Evolution psychiatrique) που συγκροτήθηκε γύρω από τον Anri Ey και την δυναμική ψυχιατρική, με την οποία οι ψυχαναλυτές διατηρούν πάντα καλές σχέσεις.

Το 1934 ιδρύεται το ινστιτούτο κατάρτισης της SPP.  Η Bonaparte θα διδάξει εκεί την θεωρία των ενστίκτων , την γυναικεία σεξουαλικότητα και την ερμηνεία των ονείρων.

Ο Freud με την Marie Bonaparte και τον William Bullitt.
Παρίσι, 13 Ιουνίου 1938
Το 1937 η πριγκίπισσα θα αγοράσει τις επιστολές του Freud προς τον Fllis, κάτι που βοήθησε πολύ στην κατανόηση της ανάπτυξης της φροϋδικής σκέψης και λίγο αργότερα, το 1938, θα πείσει τον Freud να διαφύγει από τους ναζί πληρώνοντας το αντίτιμο εξόδου του από την χώρα.


Το 1938 ο Jacques Lacan εκλέγεται τακτικό μέλος της SPP δηλαδή έχει την άδεια για διδακτικές θεραπείες με τον όρο να συνεχίσει την ανάλυση του με τον Loewenstein, την οποία ανάλυση διακόπτει αμέσως μετά την εκλογή του.
Ο Lacan από το 1950 εισάγει τόσο στην πρακτική του όσο και στην θεωρία του την έννοια του κυμαινόμενου χρόνου των συνεδριών, ανθίσταται με την ιατρικοποίηση της ψυχανάλυσης και προτείνει την επιστροφή στον Freud.
Οι διαμάχες μέσα στην SPP είναι πολύ έντονες. Όταν πρόκειται ο Lacan να αναλάβει την προεδρία της SPP, θέση καίρια μέχρι τότε, ο Sacha Nacht καταφέρνει να κάνει αλλαγή του καταστατικού της εταιρείας και το Ινστιτούτο εκπαίδευσης ψυχαναλυτών διαχωρίζεται από την εταιρεία, μειώνοντας έτσι κατά πολύ την βαρύτητα της θέσης του προέδρου.
Τότε ο Lacan μαζί με μια ομάδα ψυχαναλυτών παραιτoύνται από την SPP και ιδρύουν καινούρια ομάδα.
Η οριστική διάσπαση της SPP γίνεται στις 18 Ιουνίου 1953 μέσα σε ένα κλίμα αμοιβαίας απόρριψης και δεν είναι δυνατός οποιοσδήποτε διάλογος μεταξύ των δύο ομάδων για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Lacan δημιουργεί την Γαλλική Εταιρεία Ψυχανάλυσης (Société française de Psychanalyse).
Τα σεμινάρια του Lacan απευθύνονται σε ένα ανοικτό ακροατήριο, όχι μόνο στους Ψυχαναλυτές, έτσι μεγάλο μέρος της Γαλλικής διανόησης παρευρίσκονται σε αυτά.
Για την Λακανική ομάδα δύο βασικά προβλήματα υπάρχουν:
Το πρώτο είναι η εφαρμογή των κυμαινόμενων συνεδριών και η σημασία της διακοπής (scansion).
Το δεύτερο είναι το ζήτημα της κατάρτισης των ψυχαναλυτών.
 F. Dolto και J. Lacan 
στο συνέδριο της IPA Στοκχόλμη 1963 
Γύρω από αυτά τα ζητήματα θα επέλθουν οι δύο επόμενες ρήξεις και οι Γάλλοι ψυχαναλυτές θα διασπαστούν σύντομα σε τέσσερις ομάδες.
Δέκα χρόνια μετά, το 1963, ο Lacan θα αναγνωρισθεί από την Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση (IPEA, International Psychoanalytic Association) και θα του προταθεί να ενταχθεί η ομάδα του σε αυτήν αν δεχθεί να απαρνηθεί την τεχνική των κυμαινόμενων συνεδριών.
Όση από την ομάδα του Lacan δέχονται σχηματίζουν την Ψυχαναλυτική Ένωση Γαλλίας (APF, Association Psychanalytique de France).
O Lacan δεν δέχεται την πρόταση της IPA, και ιδρύει δική του σχολή, την Φροϋδική Σχολή Παρισίων (Ecole Freudienne de Paris)
Μέλη της APF είναι ο Didier Anzieu, Jean Laplanche, Pierre Ferdida, ο François Ganderé, ο Jean Claude Rolland και πολλοί άλλοι. Αυτοί δέχονται τις θεωρίες του Lacan αλλά προσαρμόζουν τις θεραπείες τους στο 45λεπτο.
Στην APF γίνεται δεκτή η υποψηφιότητα για επιμόρφωση ως ψυχαναλυτής, αυτών που αναλύθηκαν από μέλος της APF αν παρουσιάσουν την ανάλυση τους με επαρκή τρόπο, σύμφωνα με τα κριτήρια της Ένωσης. Η επιμόρφωση είναι αργή και ο αριθμός των ψυχαναλυτών παραμένει περιορισμένος.
Στην Φροϋδική Σχολή Ψυχανάλυσης η συμμετοχή στην εκπαίδευση είναι ελεύθερη σε αναλυτές και μη, υπάρχει όμως μια ιεραρχία σε «ασκούντες την ψυχανάλυση» που δεν έχουν ψυχαναλυθεί οι ίδιοι, σε «αναλυτές μέλη της Σχολής» των οποίων οι εποπτείες θεραπειών έχουν επικυρωθεί, και σε «αναλυτές της Σχολής» που έχουν περάσει από ειδική διαδικασία αναγνώρισης και αποτίμησης της ανάλυσης τους, το λεγόμενο «πέρασμα» (passe).



Το 1966-1967, απανωτές παραιτήσεις θα οδηγήσουν στην δημιουργία της τέταρτης διάσπασης γύρω από την Piera Aulagnier και την επιθεώρηση Topique που ιδρύει. Η ομάδα αυτή, δεχόμενη τις θεωρίες του Lacan, στρέφει την προσοχή της στην σημασία των θεσμικών κανόνων για να εξηγήσει τον ψυχισμό του ατόμου.

Piera Aulagnier
Σημαντικά έργα αυτής της ομάδας είναι αυτά της P. Aulagnier σε σχέση με τις ψυχώσεις, του Guy Rosolado για την συμβολική, τη μεταφορά, τη σχέση με το άγνωστο και τους δεσμούς της ψυχανάλυσης με την κουλτούρα, της Natali Jasmen για την σύλληψη της θεραπείας και την φροϋδική κληρονομιά στοχασμών πάνω στην κουλτούρα.



Françoise Dolto

Η Françoise Dolto (1908-1998), μέλος της Φροϋδικής Σχολής, παιδοψυχαναλύτρια επεξεργάζεται την «ασυνείδητη εικόνα του σώματος» και πως αυτή εμπλέκεται ως φαντασιωσικό ίχνος στις συναισθηματικές σχέσεις μας με τον άλλον.
Maud Mannoni

Η Maud Mannoni, επίσης μέλος της Φροϋδικής Σχολής, συνεργάζεται στενά με την Dolto στην ψυχανάλυση παιδιών μέσω του συμβολικού παιχνιδιού, δουλεύοντας ιδιαίτερα με ψυχωσικά παιδιά, πρεσβεύει την θεραπεία μέσω βιωματικής εμπειρίας του παιχνιδιού και όχι ερμηνείας όπως η Κλαϊνική Σχολή.

Pierre Legendre
Σημαντικότατη είναι η συμβολή του νομικού- ψυχαναλυτή Pierre Legendre που μέσα από μια σειρά μαθημάτων, στηριζόμενος πάνω στην λακανική έννοια της συμβολικής τάξης, εξετάζει από ψυχαναλυτική σκοπιά την «γονεϊκή λειτουργία των κρατών» και την μετάδοση δια μέσου των γενεών των οικογενειακών φαντασιώσεων, την λειτουργία της συμβολοποίησης δια μέσω των γενεών και πως αυτή εκφράζεται σε πραγματικό επίπεδο π.χ. οικογένειες γιατρών, δικηγόρων ή παρανόμων.

Didier Anzieu 




Ο Didier Anzieu, μαθητής και αναλυόμενος του Lacan, αναπτύσσει την έννοια του Εγώ- δέρματος ως περιέχοντος των ψυχικών λειτουργιών. Πάνω στην θεωρία του D. Anzieu θα δημιουργηθεί ένα σημαντικότατο ρεύμα, αυτό της Ψυχοσωματικής Σχολής των Παρισίων.

Τέλος, γνωρίζοντας ότι δεν είναι της παρούσας εργασίας να επεκταθούμε περισσότερο σε άλλα μεγάλα ονόματα της Γαλλικής ψυχαναλυτικής σχολής, θα αρκεστούμε να αναφερθούμε στον André Green.

André Green


Ο A. Green παρακολούθησε τα σεμινάρια του J. Lacan παρά τις έντονες διαφωνίες του για τον δομιστικό τρόπο προσέγγισης του τελευταίου. Ο Green επηρεάσθηκε από την Αγγλοσαξονική σχολή και συγκεκριμένα από την θεωρία του Bion και του Winnicott. Ασχολήθηκε με τις ναρκισσιστικές νευρώσεις, τους οριακούς ασθενείς και διατύπωσε την έννοια της λευκής ψύχωσης και της φαντασίωσης της νεκρής μητέρας .


Β) Φιλοσοφικά, γλωσσολογικά κινήματα και τέχνες.


Ο J. Lacan νεαρός





Το 1919 ο Jacques Lacan είναι δέκα οκτώ ετών.




Η ανθρωπότητα μετά την λήξη του πολέμου, ενδιαφέρεται για την σύναψη της συνθήκης των Βερσαλλιών και την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών.

 Συνθήκη των Βερσαλλιών
Ο Landru συλλαμβάνεται
και οδηγείται στην γκιλοτίνα





Η κοινή γνώμη ασχολείται με την υπόθεση Landru, που τον υποψιάζονται ότι έκαψε τις συζύγους του στο φούρνο του σπιτιού του στο Gambais.



Στις ΗΠΑ είναι η εποχή της ποτοαπαγόρευσης.





Στο Μεξικό δολοφονείται ο Ζαπάτα.
Δολοφονία Ζαπάτα
Φωτογραφία Casasola


Στην Γερμανία καταπνίγεται η επανάσταση από τον εναπομείναντα γερμανικό στρατό, πριν μπορέσει να γενικευτεί.

Η γΗ γερμανική επανάσταση (1919)


Η γερμανική επανάσταση (1919) 


Στη Μόσχα έχουμε την ίδρυση της ΙΙΙης Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

Ο Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία την Πρωτομαγιά του 1919


Στην Βιέννη οι Ντανταϊστές, αμφισβητούν τα πάντα συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Ντανταϊσμού.
Η πρώτη έκθεση Ντανταϊστών το 1920


Cover of Littérature, vol. 2 no. 13, Paris 1920
edited by Louis Aragon, André Breton and Philippe Soupault

Στο Παρίσι, ο σουρεαλισμός σαν θεωρητική άποψη αρχίζει να συσπειρώνεται σε ιδεολογικό επαναστατικό κίνημα. Είναι τα λεγόμενα «τρελά χρόνια».

Σε καφέ στο Παρίσι: Calder, Chagall, Miro, Charchoune, Giacometti, Soulages, Foujita, Brancusi


Οι Σουρεαλιστές, πιστεύουν στην Φροϋδική θεωρία, στην αυτόματη γραφή και στην παντοδυναμία του Ασυνειδήτου.






1920 Paris Dadaists:
 Louis Aragon, Théodore Fraenkel, Paul Eluard, Clément Pansaers,
 Emmanuel Fay; Paul Dermée, Philippe Soupault, Georges Ribemont-Dessaignes; Tzara, Céline Arnaud, Picabia, Andre Breton.












Aragon, Breton, Eluard, Soupault, αποτελούν τον πρώτο πυρήνα της σουρεαλιστικής διανόησης. 



Εδώ, διασκεδάζουν σε ένα λούνα παρκ ο Morise με το ποδήλατο, ο Ernst στο τιμόνι, Simone  Eluard , Joseph Delteil, Gala, Desnos και Breton.


Antonin Artaud

         Αργότερα θα προσχωρήσουν ο Antonin Artaud, ο Boris Vian, ο Picasso, ο Dali, ο Louis Bunuel, ο Giacometti, και άλλοι.
Πρωταρχικώς στόχος του σουρεαλιστικού ανατρεπτισμού είναι η γλώσσα. Το συμβολικό λεξιλόγιο που διαθέτει ο άνθρωπος καθορίζεται για τους σουρεαλιστές σύμφωνα με την φροϋδική έννοια του απωθημένου. Η γλωσσική απελευθέρωση, θα συντελέσει στην απελευθέρωση του ανθρώπου.
Το 1921 ο Breton θα πάει στη Βιέννη να επισκεφθεί τον Freud.




 Salvator Dali

Οι ζωγράφοι σουρεαλιστές δημιουργούν ψευδαισθησιακές εικόνες. Ονειρεύονται με το πινέλο τους. Προσπαθούν να ταρακουνήσουν «την ήσυχη συνείδηση αυτών που κοιμούνται ξύπνιοι». Ο Miro,o Duchamp, o Dali, ο Magritte, ο Masens είναι
μερικοί από αυτούς.





Rene Mgritte 1932

Pablo Picasso Woman 







Ο Jacques Lacan επηρεάστηκε αλλά και επηρέασε το σουρεαλιστικό κίνημα. Δημοσίευσε κείμενα του στην επιθεώρηση Minoteure, που διεύθυνε ο André Breton.

André Breton


Ο Paul Éluard ενθουσιάστηκε όταν διάβασε την διατριβή του νεαρού τότε ψυχιάτρου, Jacques Lacan, «Η παρανοϊκή ψύχωση και οι σχέσεις της με την προσωπικότητα». Ο René Crevel εμπνεύστηκε από τις συζητήσεις τους, την ιδέα της «ψυχοδιαλεκτικής».
Γραμμα του Lacan προς τους γονείς του όπου τους ανακοινώνει την υποβολή της διατριβής του

Ίσως και το «στάδιο του καθρέφτη» να το οραματίστηκε ο Lacan από τους «αντικατοπτρισμούς» του αυτοαποκαλούμενου «μεγάλου παρονοϊκού» ζωγράφου Salvador Dali, που όπως γνωρίζουμε είχε συναντήσει.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σουρεαλισμός είναι η προσπάθεια απελευθέρωσης του ασυνειδήτου δια μέσου του λόγου και της ζωγραφικής. Είναι ο ελεύθερος συνειρμός και η απεικόνιση του ονείρου, και αυτό οι σουρεαλιστές το γνωρίζουν.
Με την βοήθεια της νέας τότε εφεύρεσης, του κινηματογράφου, αναπαράγουν την αίσθηση του ονείρου χρησιμοποιώντας τις κινηματογραφικές εικόνες με μία πρωτόγνωρη ελευθερία.
Οι ταινίες των René Clair, Francis Picabia, Man Ray , Jermaine Dullac κ.α. απελευθερώνουν τον κινηματογράφο από την αφηγηματική του δομή.

«Χρυσή εποχή» Luis Bunuel Salvatore Dali 












 Οι δύο πρώτες σκανδαλώδεις δημιουργίες του Luis Bunuel «Ο Ανδαλουσιανός σκύλος» σε συνεργασία με τον Salvatore Dali και η «Χρυσή εποχή», μέσα από τις ονειρικές εικόνες που κινηματογραφούν, αποδομούν και ανασκευάζουν τα ονειρικά σύμβολα .






Paris qui dort (1925)
René Clair

Entr'acte de René Clair, 1924







Μέσα από αυτές τις δημιουργίες οι σουρεαλιστές προτείνουν την παρανοϊκή- κριτική μέθοδο που συνίσταται στο να εξωθείς τον εαυτό σου, σε παραληρηματική κατάσταση χωρίς να υποκύπτεις σε αυτήν. Επιχειρούν να ανασυνθέσουν, με τη βοήθεια του αυτοματισμού, τον κλινικό λόγο του διανοητικά καθυστερημένου, του μανιακού, του ηβηφρενή και όλων των ψυχασθενών που ταξινόμησε σε κατηγορίες η κλασική νοσολογία των ψυχιάτρων. Ο Breton και ο Eluard, καταγγέλλουν αυτόν τον τρόπο ταξινόμησης και ξετινάζουν τη βεβαιότητα των ψυχιάτρων που πρεσβεύουν την ποινικοποίηση του εγκλεισμού.
Το 1937, η σκιά του πολέμου πέφτει πάνω στην Ευρώπη.



Antonin Artaud
Ο Αρτώ κλείνεται στο ψυχιατρείο, στην αρχή στην Σαιντ- Ανν και μετά στο Βιλλ-Εβράρ και στο Ροντέζ.

Οι φασιστικές και φασιστοειδείς ομάδες κατεβαίνουν στους δρόμους. Ο φασισμός δεν περιορίζεται στην Ιταλία, την Ισπανία και την Γερμανία και απειλεί να απλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Οι διανοούμενοι αντιστέκονται.
Ο αρχικός πυρήνας των σουρεαλιστών διασπάται καθώς ένα μέρος συμπορεύεται με τους μαρξιστές, Ένα άλλο μέρος στρέφει τις αναζητήσεις του προς τις ανατολικές θρησκείες και τον Δαλάι Λάμα.
Κτίζεται το Palais de Chaillot και το Μουσείο της Mοντέρνας Tέχνης.
Στη συνέχεια θα έρθει ο πόλεμος και θα αναστείλει κάθε πνευματική και καλλιτεχνική πρωτοπορία. Πολύ διανοούμενοι και καλλιτέχνες θα αρνηθούν να υποταχθούν στην στρατευμένη τέχνη και θα βρουν καταφύγιο στην Αμερική.
Αμέσως μετά τον πόλεμο δύο κυρίαρχα ρεύματα πολώνουν την γαλλική διανόηση το ένα είναι αυτό του υπαρξισμού του Jean-Paul Sartre και το άλλο προέρχεται από τις ανθρωπολογικές παρατηρήσεις του Levis-Strauss.


Jean-Paul Sartre



Οι υπαρξιστές θέτουν το θέμα της ανθρώπινης ελευθερίας και των ηθικών κανόνων και επηρεάζονται από το ρεύμα της αντιψυχιατρικής.
Η κύρια θέση της σαρτρικής φαινομενολογίας σχετίζεται με το Είναι και το Μηδέν (1943). Για τον Sartre ο «άλλος», ορίζεται «καθ’ εαυτόν» και «και δι’ εαυτόν». Οι παραστάσεις που η αντίληψη σχηματίζει στη συνείδηση και η ανυπαρξία των αντικειμένων της φαντασίας, είναι οι δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Είναι το χάσμα επικοινωνίας ανάμεσα στην ύλη και το «κενό» μέσα στον ίδιο τον παρατηρητή.
Claude Lévi-Strauss στην Βραζιλία το 1935



    Ο ανθρωπολόγος Levis- Strauss δέχεται την έννοια του υποσυνειδήτου και την αυτονομία του ένλογου Εγώ όπως αναπτύχθηκε από τον Σίγκμουντ Φρόϋντ, και προσπαθεί να απαντήσει στο τι είναι φύση και τι πολιτισμός. Στις αναλύσεις του, όπως λέει ο ίδιος, τρεις είναι οι βάσεις του: η ψυχανάλυση, ο μαρξισμός και η γεωγραφία.
Οι ανθρωπολόγοι έχουν επίσης σαφείς επιρροές από τους γλωσσολόγους. O Strauss, συνεργάζεται με τον Roman Jacobson, που είναι ο κατ εξοχήν εκπρόσωπος του γαλλικού στρουκτουραλισμού και του ρωσικού φορμαλισμού.





Γιατί υπάρχει η απαγόρευση της αιμομιξίας αναρωτιέται ο Strauss , και απαντά ο ίδιος το 1949 : Η απαγόρευση της αιμομιξίας είναι το αποφασιστικό βήμα που συντελείται η μετάβαση από τη Φύση στον Πολιτισμό.
Ο Cressant , συνοψίζοντας το έργο του Strauss λέει: Όταν λες κοινωνικό, εννοείς επικοινωνία. Όταν λες επικοινωνία, εννοείς συμβολικό σύστημα. Και όταν λες συμβολικό σύστημα εννοείς ασυνείδητο.

Οι φιλοσοφικές αγωνίες για την ανθρώπινη ύπαρξη δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον Lacan. Η επιλογή του όμως, ήταν να προσεγγίσει το Είναι από την πλευρά της επιστημολογίας για να ορίσει τι είναι υποκείμενο και την σχέση του με τον άλλον. Η δομική γλωσσολογία του Ferdinand de Saussure και η δομική ανθρωπολογία του Levis- Strauss, υπήρξαν για τον Lacan, από τα βασικά εργαλεία του στην κατασκευή της θεωρίας του.
Η έννοια του συμβολικού συστήματος του Levis- Strauss, επηρέασε τον Lacan και υπήρξε η έμπνευση για την δημιουργία της έννοιας του Συμβολικού. Στην τοπολογική θεώρηση του ο Lacan για την δομή του ανθρώπινου ψυχισμού ορίζει τρεις τάξεις: Το Συμβολικό, το Εικονοφαντασιακό και το Πραγματικό.
Ο Lacan, ενδιαφέρθηκε για την γλωσσολογία θεωρώντας ότι το ασυνείδητο δομείται σαν γλώσσα. Η αποκωδικοποίηση του ασυνειδήτου μπορεί να συντελεστεί, χρησιμοποιώντας τους νόμους που διέπουν την γλώσσα. Αυτό που έκανε, ήταν να προσπαθήσει να συγκεκριμενοποιήσει αυτό που ο Freud ήδη από την Ερμηνεία των Ονείρων είχε αποδείξει, ότι δηλαδή το ασυνείδητο του υποκειμένου, όπως μπορούμε να το παρατηρήσουμε μέσα από τα όνειρα και τις παραπραξίες, «μιλάει». Μιλάει αλλά τι λέει; Το να μιλάμε σημαίνει ότι εκτελούμε δύο σειρές λειτουργιών που γίνονται ταυτόχρονα. Από την μία επιλέγουμε ένα αριθμό γλωσσικών μονάδων και από την άλλη συνδυάζουμε αυτές τις μονάδες μεταξύ τους.
Ο Lacan προχωρώντας την θέση του Freud για το ασυνείδητο, φτάνει να κατάληξη στο ότι το ασυνείδητο εμπεριέχεται σαν «μνήμη» και «ιστορία», συγκροτώντας μια «δομή». Δηλαδή σε μία γλώσσα. Τους κανόνες δε που διέπουν την γλώσσα, τους δανείζεται από την δομική γλωσσολογία όπως τους έχει διατυπώσει ο François de Saussure.




Σχήμα του F.de Saussure για να εξηγήσει την αυθαιρεσία του σημαίνοντος και το νόημα που έρχεται να του προσδώσει το σημαινόμενο 

Η έννοια του σημαίνοντος, ως αυθαιρέτου, και του σημαινομένου ως αυτού που έρχεται να δώσει το νόημα, πηγάζουν από την γλωσσολογία και αποτελούν βασικά εργαλεία της λακανικής θεωρίας.
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στην αλληλεπίδραση που υπήρξε μεταξύ της θεωρίας του Lacan και της τέχνης σχετικά με την έννοια του «ανείπωτου», δηλαδή αυτού που δεν μπορεί να ειπωθεί, αυτού που πάντα διαφεύγει κάθε λόγου και παράστασης.
Ο Lacan, θα λέγαμε ότι αναθέτει στην τέχνη την πρόσβαση σε αυτό που δεν γίνεται να αναπαρασταθεί.
Η αφηρημένη ζωγραφική είχε προτείνει ένα τρόπο απάντησης σε κάτι μη παραστάσιμο. Η αφαίρεση στοχεύει κατευθείαν σε αυτό το σημείο. Για τον Μάλεβιτς το ζητούμενο είναι να αναπαραστήσει το «τίποτα». Έρχεται να αποσπάσει την εικόνα και το νόημα από την ζωγραφική. Αυτό ήταν δηλαδή μια απόπειρα να μετατρέψει σε πίνακα το μη εξιστορήσιμο, το μη περιγράψιμο.


Malevich Μαύρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο

Ο Μάλεβιτς έλεγε για το Μαύρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο: « Δεν είχα εκθέσει ένα απλό άδειο τετράγωνο, αλλά μάλλον την εμπειρία της απουσίας αντικειμένου».

Για αυτό το κενό θα μιλήσει ο Lacan στο «D’une question préliminaire à tout traitement possible de la psychose » ή ακόμα περισσότερο θα λέγαμε ότι είναι αυτό, που θα το ορίσει : επιστροφή στο πραγματικό. Γιατί το πραγματικό μέσα στην λακανική θεωρία είναι αυτό το οποίο δεν μπορεί να απεικονιστεί. Η απεικόνιση προϋποθέτει την έννοια της εικόνας που σχετίζεται, όπως θα δούμε όταν μιλήσουμε για το στάδιο του καθρέφτη, με το Φαντασιακό, κάτι που το πραγματικό όμως δεν εμπεριέχει.
Αυτό που δεν μπορεί να αναπαρασταθεί, θα μας πει ο Lacan, δεν απορροφάται μέσα στην γλώσσα και επανέρχεται σαν ξένο από έξω με την μορφή των ψευδαισθήσεων.
Πώς γίνεται όμως να έρθει το αδιανόητο στην σκέψη, το μη παραστάσιμο στην παράσταση, η απουσία στην παρουσία;
Ο Lacan απαντάει σε αυτή την ερώτηση εισάγοντας στην θεωρία του το αντικείμενο α.
Το α είναι το μη παραστάσιμο, το αδιανόητο. Τελικά το αίτιο και η επιθυμία του καθένα μας. Γιατί η πραγματική επιθυμία μας είναι αυτή η οποία πάντα μας διαφεύγει, πάντα είναι κάπου αλλού από εκεί που βρισκόμαστε. Είναι η έλλειψη αυτή που συνθέτει την επιθυμία.
Το α είναι το σημείο που το Φαντασιακό, το Συμβολικό και το Πραγματικό θα συναντηθούνε, όπως θα δείξει ο Lacan με τον Βορρόμβειο κόμβο.

[Για κάτι περισσότερο μπορείτε να επισκεφτείτε στο παρών blog το άρθρο:
 Φαντασιακό- Συμβολικό- Πραγματικό: 
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/09/blog-post.html  

Sigmund Freud et le Verwerfung
Jacques Lacan et la forclusion

Καθώς επίσης:
 Το στάδιο του καθρέφτη:
  http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/09/blog-post_19.html
Η Πατρική Λειτουργία και η Επιθυμία της μητέρας:
Η έννοια της επιθυμίας στην Λακανική θεωρία:
Ακόμα:
Το έργο το Ζ. Λακάν:
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/06/blog-post_3220.html
Βιογραφικά στοιχεία του Ζ. Λακάν:
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/06/blog-post_27.htm ]



Βιβλιογραφία

Aventure du Xxe siècle, Sous la direction d’Alain Peyrefitte de l’Académie française, Paris, Hachette, 1986.
Anzieu, D. 1985, Le Moi- Peau, Paris, Dunod-Bordas, 2η έκδοση 1995.
Aulagnier, P. La violence de l’interprétation. Du pictogramme à l’ énoncé, Paris, PUF, 1975.
Audouan, F. Οι Σουρεαλιστές, Αθήνα, Θεμέλιο, 1990.
Dethy, M. Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση του Λακάν, Αθήνα, Καστανιώτη, 2000.
Dolto, F. L’image inconsciente du corps, Paris, Essais, 1984.
Dor, J. 1985. Εισαγωγή στην ανάγνωση του Λακάν 1.Το ασυνείδητο δομημένο σαν γλώσσα, Αθήνα, Πλέθρον, 1994.
Dor, J. 1985. Εισαγωγή στην ανάγνωση του Λακάν 2. Η δομή του υποκειμένου, Αθήνα, Πλέθρον, 1996.
Dor, J. Le père et sa fonction en psychanalyse, Paris, Point Hors Ligne, 1989.
Bourdin, D. 2000. Η Ψυχανάλυση από τον Φρόυντ ως τις μέρες μας, Αθήνα, Κριτική, 2005.
Barr, A. Cubism an Abstract Art, Arno Press, Νέα Υόρκη, 1966.
Clément, C. 1983. Ζακ Λακάν Βίος και Πολιτεία Ο Σαμάνος Ψυχαναλυτής, Αθήνα, Θυμάρι, β΄ έκδοση, 2002.
Green, A. La folie privée, Psychanalyse des cas-limites, Paris, Gallimard, 1990.
Green, A. Narcissisme de vie, narcissisme de mort, Paris, Éditions de Minuit, 1983.
Evans, D. 1996. Εισαγωγικό λεξικό της λακανικής ψυχανάλυσης, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2005.
Strauss, M. Τι είναι εύρημα; Δοκίμια για τη λακανική ψυχανάλυση, Αθήνα, Κατάρτι, 2005
Saussure, F. de, Cours de linguistique générale, Paris, Payot, 1980.
Strauss, L. Άγρια Σκέψη, Αθήνα, Παπαζήση, 1977.
Lagache, D. « Psychanalyse et structure de la personnalité » στο περ. La Psychanalyse, αρ. 6, Perspectives structurales. Colloque international de Royaumont, Paris, PUF, 1961.
Lefort, R., 1980. Η γέννηση του Άλλου, Αθήνα, Εστία, 1996.
Lapeyre, M.- Sauret, M.J. Lacan Le retour à Freud, Paris, Les Essentiels Milan, 2002.
Lemaire, A. 1977. Jacques Lacan, Bruxelles, 1981
Μαρκίδης, Μ. 1977. Η ψυχανάλυση του διχασμένου υποκειμένου Εισαγωγή στο έργο του Λακάν, Αθήνα, Έρασμος, 4η έκδοση, 2005
Miller, J-A. Ο Λακάν και η Ψυχανάλυση, Αθήνα, Εκκρεμές, 2003.
Roudinesco, E. Généologies, Paris, Fayard, 1994.
Wajcman, G. 2000. «Η τέχνη, η ψυχανάλυση, ο αιώνας», στο συλλογικό έργο Ο Λακάν, το γραπτό, η εικόνα, Ψυχογιός, Αθήνα, 2003.Τεγόπουλος- Φυτράκης, Ελληνικό Λεξικό, Ζ’έκδ। Αρμονία, Αθήνα, 1993.


Ιστότοποι προέλευσης φωτογραφιών:

http://www.ks-ee.org/?q=node/8http://www.mattesonart.com/belgium-dada-and-surrealism-clement-pansaers-.aspx3
http://vivian-folkenflik.org/core-course-winter-09.htm
http://www.warholstars.org/abstractexpressionism/artists/andrebreton/andrebreton.html
http://dalihouse.blogsome.com/2006/05/01/halo-slips-bottom-reddened
http://dada100.over-blog.it/10-categorie-10840589.html
http://www.ieeff.org/paris.html
http://www.artsz.org/learn-appreciate-art/salvador-dali-the-temptation-of-st-anthony/
http://www.idehist.uu.se/distans/ilmh/pm/surrealism-freud-rabate.htmhttp://www.studio-international.co.uk/studio-images/picasso_and_american_art/picasso_woman_b.asp
http://www.cineaste.com/articles/emthe-exterminating-angelem
http://www.themoviescenes.com/?p=934
http://sauer-thompson.com/conversations/archives/003225.html
http://filmsdefrance.com/FDF_The_FDF_top_100_French_Films_Comedies.html
http://har-avantgardes.blogspot.com/2006/06/man-ray
http://dancull.wordpress.com/2009/11/03/claude-levi-strauss-rip/
http://i12bent.tumblr.com/post/62002060/an-amazing-birthday-claude-levi-strauss-
http://dancull.wordpress.com/2009/11/03/claude-levi-strauss-rip/
http://www.pileface.com/sollers/article.php3?id_article=660


Δεν υπάρχουν σχόλια: