Τρόποι επικοινωνίας του υποκειμένου τότε και σήμερα

Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010

Ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη Freud, Klein, Bion, Lacan, Winnicott

Ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη
Freud, Klein, Bion, Lacan, Winnicott

Κυβέλου Ευαγγελία, 2005
Mcs Κλιν. Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας
Εκ. Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας

Εξελικτικά μοντέλα
Κοινός τόπος όλων των σύγχρονων θεωριών είναι ότι η ψυχική υγεία του ενήλικου ατόμου, καθορίζεται στα διάφορα στάδια της βρεφικής και παιδικής ηλικίας.
Θα αναφέρουμε εν συντομία στην προσέγγιση αυτών των μεγάλων ψυχαναλυτών για την ψυχική εξέλιξη και την ψυχική νόσο.

S. Freud


Ο Freud (1985), από τις πρώτες αναλύσεις που επιχείρησε διαπίστωσε ότι το υλικό το οποίο αναδύεται έχει να κάνει πάντοτε με την παιδική ηλικία του αναλυόμενου. Αυτό τον έκανε να στρέψει την προσοχή του στην παιδική ηλικία.
Το 1905 ο Freud διατυπώνει τα πορίσματα του για την παιδική σεξουαλικότητα και την σημασία των σταδίων της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης στην διαμόρφωση του χαρακτήρα.
Το 1909, δημοσιεύει την ανάλυση του μικρού Χανς, ενός πεντάχρονου αγοριού που ο Freud παρακολουθεί μέσω του πατέρα του παιδιού. Για τον Freud, οι συζητήσεις του πατέρα με τον γιο του που του μεταφέρονται για να δώσει τις συμβουλές του, του δίνουν την ευκαιρία να επαληθεύσει άμεσα –και όχι μέσα από τους συνειρμούς και τις αναμνήσεις ενήλικων ασθενών – τους στοχασμούς του για την παιδική σεξουαλικότητα.
Το 1910, ο Freud στην Ερμηνεία των ονείρων θα αναδείξει ότι το σύμπτωμα όπως το όνειρο και οι παραπραξίες, είναι η συμβολική γλώσσα μέσα από την οποία μιλάει το ασυνείδητο.
Τον Freud (1911), τον απασχόλησε η ψύχωση και έκανε την ανάλυση του Πρόεδρου Σρέμπερ, μέσα από την αυτοβιογραφία του τελευταίου. Εκεί ο Freud, μας λέει ότι το παραλήρημα μπορούμε να το καταλάβουμε όπως ένα όνειρο και ότι κάθε παραλήρημα εμπεριέχει μέσα του μια αλήθεια του υποκειμένου που την εκφέρει αρκεί να μπορέσουμε να την αποκρυπτογραφήσουμε.
Σύμφωνα με τον Freud (1924), το ψυχωτικό υποκείμενο βιώνει ένα κόσμο κατεστραμμένο διότι προβάλει στον εσωτερικό του κόσμο τον εξωτερικό κόσμο που βίωσε όταν ήταν παιδί. Τώρα, ασθενής πλέον, προσπαθεί να τον ανοικοδομήσει με ψευδαισθησιακό τρόπο. Το ερώτημα που θέτει ο ψυχωτικός δεν είναι απλώς της απώλειας της πραγματικότητας αλλά της αντικατάστασης της. Ο τρόπος που ανοικοδομεί αυτόν τον κόσμο «δεν είναι υπέροχος, αλλά τουλάχιστον είναι ένας κόσμος μέσα στον οποίο προσπαθεί να ζήσει.»


M. Klein
Κατά την Klein, το παρανοειδές άγχος και οι σχιζοειδείς άμυνες εκείνης της πρώιμης φάσης ανάπτυξης βρίσκονται πίσω από τη σχιζοφρένεια και τα σχιζοειδή χαρακτηριστικά των νευρώσεων των νηπίων και των ενηλίκων. Στη βάση των σχιζοφρενικών και σχιζοειδών διαταραχών βρίσκεται ο φόβος του ολοκληρωτικού κατακερματισμού και της εκμηδένισης.
Όσο μειώνεται η προβολή των κακών παρορμήσεων, το εγώ ισχυροποιείται - εφόσον δεν αποδυναμώνεται από την προβολή-. αυξάνεται η ανοχή του βρέφους στο ένστικτο του θανάτου και υπερισχύει βαθμιαία η ενόρμηση προς τη συνάρθρωση του εγώ και του αντικειμένου.
Το 1935 η Klein δήλωσε ότι το παιδί κατά την διάρκεια της απαρτίωσής του, στο δεύτερο τέταρτο του πρώτου χρόνου, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη μητέρα του ως ολοκληρωμένο πρόσωπο. Αυτήν την αλλαγή την περιγράφει ως απαρχή της καταθλιπτικής θέσης. Το βρέφος σιγά –σιγά μπορεί να αγαπήσει τη μητέρα του, ως ένα πρόσωπο στο σύνολο του και να ταυτιστεί μαζί της. Μ’ αυτήν την ολοκληρωμένη μητέρα, την οποία ενδοβάλλει, το παιδί ανακουφίζεται από τους διωκτικούς του φόβους, αλλά η ίδια πλέον εκτίθεται στους διώκτες. Τώρα πλέον η μητέρα δεν υφίσταται σχάση σ’ ένα ιδεώδες και σ’ ένα διωκτικό αντικείμενο, αλλά γίνεται πηγή τόσο των ικανοποιήσεων του βρέφους, όσο των ματαιώσεων και του πόνου.
Η καταθλιπτική φάση έχει οριστεί από την Klein ως η φάση της ανάπτυξης, κατά την οποία το βρέφος ανακαλύπτει ένα ολικό αντικείμενο και σχετίζεται μαζί του. Στην καταθλιπτική φάση τα άγχη πηγάζουν από την αμφιθυμία και το κύριο άγχος του παιδιού, έγκειται στο ότι οι δικές του καταστροφικές παρορμήσεις έχουν καταστρέψει ή θα καταστρέψουν το αντικείμενο που αγαπά.
Η καταθλιπτική φάση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα ανάπτυξης του βρέφους. Αποκτά επίγνωση του εαυτού του, καθώς και των αντικειμένων ξέχωρα από τον εαυτό του και αρχίζει να διακρίνει την φαντασιωσική από την εξωτερική πραγματικότητα.
Η Melanie Klein επινόησε μία τεχνική ανάλυσης του παιδιού, μέσω παιχνιδιού. Παρότι τα πρώτα βήματα της ανάλυσης των παιδιών έγιναν από τον Freud, εκείνη την εποχή οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούσαν ότι τα παιδιά δεν έχουν αίσθηση της αρρώστιας και της ανάγκης για βοήθεια, επομένως ήταν αδύνατον να προσδοκούν την συνεργασία τους.
Η ευφυής σύλληψη της Klein βρίσκεται στην παρατήρηση, ότι ο φυσικός τρόπος του παιδιού να εκφράζει τον εαυτό του είναι το παιχνίδι και επομένως αυτό, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μέσο επικοινωνίας με τον αναλυτή, όπως ακριβώς και οι ελεύθεροι συνειρμοί στους ενήλικες. Υποστήριξε πως, το παιχνίδι για το παιδί δεν είναι μόνο τρόπος εξερεύνησης και κυριαρχίας του εξωτερικού κόσμου, αλλά και των αγχών του, αφού μέσω αυτού εκφράζει και δραματοποιεί τις φαντασιώσεις του. Κατά συνέπεια μέσω του παιχνιδιού θα μπορούσε να διεργαστεί και τις εσωτερικές συγκρούσεις του.
Μεταγενέστεροι ψυχαναλυτές χρησιμοποίησαν το παιχνίδι και την ζωγραφική ερχόμενοι από εντελώς διαφορετικούς θεωρητικούς δρόμους. Μπορούμε να αναφέρουμε την Françoise Dolto, την Maud Mannoni, την Colet Soler, την Rosine Lefort κα. Αυτοί οι ψυχαναλυτές θεωρούν ότι η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση λαμβάνει χώρα μέσα στο ίδιο το παιχνίδι με το παιδί μέσω της συμβολοποίησης χωρίς την ανάγκη ερμηνειών ή την χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών μεθόδων .    
      
W. Bion
 Ένας άλλος μεγάλος ψυχαναλυτής Bion (1962), πρότεινε να κατανοήσουμε την μητέρα ως περιέχον (container) των συναισθημάτων που προβάλει το παιδί. Τα συναισθήματα πόνου, φόβου θανάτου, φθόνου και μίσους, που προβάλλονται από το βρέφος, «αποτοξινώνονται» από την μητέρα μέσω του στήθους που τρέφει (ή στην περίπτωση της ανάλυσης μέσω του αναλυτή που «ακούει») και στην συνέχεια επιστρέφονται σε αυτό, με τέτοιο τρόπο, ώστε το βρέφος να λαμβάνει πίσω τα καλά συναισθήματα, αντί να παραμένει στις αρχικές του προβολές. Αυτά τα μεταβολισμένα στοιχεία είναι που το «συν-κρατούν» και του δημιουργούν την αίσθηση ότι το καταλαβαίνουν. Με αυτό τον τρόπο, οι εμπειρίες του βρέφους αποκτούν νόημα και το οδηγούν να ενδοβάλλει το μητρικό αντικείμενο, που είναι ικανό να «φέρει» και να καθησυχάσει το άγχος του.




J. Lacan
  Ο Lacan (1949), θεώρησε ότι το παιδί στην αρχή της ζωής του είναι πλήρως εξαρτημένο από την μητέρα και δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει την εικόνα του στον καθρέφτη. Κατ’ αρχήν δεν διαφοροποιεί την τον εαυτό του από τους άλλους όντας μέσα σε μια σύγχυση. Δεν έχει αίσθηση ότι το σώμα του αποτελεί μια ενότητα. Αυτή την εμπειρία θα την ονομάσει «φαντασίωση του τεμαχισμένου σώματος». Το τεράστιο άγχος του κατακερματισμού που συναντάμε στην σχιζοφρένεια, σύμφωνα με τον Lacan, έχει την προέλευση του σε αυτή την πρώτη εξελικτική φάση του παιδιού. Η μητέρα η οποία προβάλλει στο παιδί της την επιθυμία της για αυτό, θα συγκροτήσει μέσα από το βλέμμα της και τα λόγια της το παιδί της σε ενιαία οντότητα.




D. Winnicott
Ο Winnicott αν και ασπάσθηκε πολλά από την θεωρία της Klein, του Bion και του Lacan διατύπωσε με τον δικό του άμεσο και κλινικά τεκμηριωμένο τρόπο την θέση του για την ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού.
Η συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους κατά τον Winnicott (1952), δεν μπορεί να είναι ικανοποιητική παρά μόνο μέσα σε ένα αρκετά καλό συναισθηματικό περιβάλλον. Όταν το περιβάλλον είναι διευκολυντικό το άτομο θα προχωρήσει από την εξάρτηση στην ανεξαρτησία, δηλαδή στην ψυχική υγεία.




Βιβλιογραφία


Freud (1908), « Les théories sexuelles infantiles in La vie sexuelle», Paris, P.U.F., 1969.
Freud (1905-1924),Trois essais sur la théorie sexuelle, Paris, Gallimard, 1987.
Freud (1911), Ψυχαναλυτικές παρατηρήσεις για μια αυτοβιογραφικά καταγραμμένη περίπτωση παράνοιας. Ο πρόεδρος Σρέμπερ, μέσα στο Τρία ιστορικά ασθενείας, Αθήνα, Επίκουρος, 1995.
Freud (1924), Névrose et psychose, μέσα στο Névrose, psychose et perversion, Paris, PUF, 1973.
Freud (1924), La perte de la réalité dans la névrose et dans la psychose, μέσα στο Névrose, psychose et perversion, Paris, PUF, 1973, σσ.299-303.
Klein M., The Writings of Melanie Klein: vol. II, The Psycho-Analysis of Children, στο Narrative of Child Analysis, London, Hogarth Press, 1975.
Segal H., Μέλανι Κλάιν, μετάφραση Χατζόπουλος Θ., Καστανιώτης, Αθήνα, 1995, σσ. 136-147.
Bion W. Learning from Experience, London, Heinemann, 1962.
Bourdin D., Η ψυχανάλυση από τον Φρόϋντ ως τις μέρες μας, Ελληνική μετάφραση Καραστάθη Α., Κριτική, Αθήνα, 2005.
Aulagnier P., Η βία της ερμηνείας. Από το εικονόγραμμα στο εκφερόμενο, Ελληνική μετάφραση Κουνέζη Μ., Εστία, Αθήνα, 2001, σ. 249.
Beteman A. and Holmes J., Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση Σύγχρονη θεωρία και πρακτική, Ελληνική μετάφραση Τεττέρη Ι. Αθήνα, Καστανιώτη 2001, σσ.92-93.
Dolto F., L’image inconsciente du corps, Seuil, Paris, 1984.
Winnicot D.W.,Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα, Καστανιώτη, Αθήνα, 2000.
Winnicot D.W., Το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός του κόσμος, Καστανιώτη, 2001.
Winnicot D.W., Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003.
Winnicot D.W., (1952), Ψυχώσεις και παιδική φροντίδα, στο Από την παιδιατρική στην ψυχανάλυση, Ελληνική μετάφραση Χατζόπουλος Θ., Καστανιώτη, Αθήνα, 1991, σσ.366-377.
Winnicot D.W., (1951), Μεταβατικά αντικείμενα και μεταβατικά φαινόμενα, στο Από την παιδιατρική στην ψυχανάλυση, Ελληνική μετάφραση Χατζόπουλος Θ., Καστανιώτη, Αθήνα, 1991, σσ.378-397.
Lacan, J.(1949), « Le stade du miroir comme formateur de la fonction du Je telle qu’elle nous est révélée dans l’expérience psychanalytique », στα Écrits I, Paris, Petite Bibliothèque Seuil, 1999.


Σχετικές σελίδες σε αυτό το blog
Μητρική φροντίδα D.W. Winniccott
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/dw-winniccott.html

Ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη και ψυχική παραμόρφωση D.W. Winnicott
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/dw-winnicott.html

Μεταβατικό αντικείμενο D.W. Winniccott
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/dw-winniccott_10.html

Melanie Klein: Σχιζοειδής- παρανοειδής θέση ή φάση.
Καταθλιπτική θέση ή φάση

http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/melanie-klein.html
Le stade de miroir et l’image inconsciente du corps
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/le-stade-de-miroir-et-limage.html
Το στάδιο του καθρέφτη
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/09/blog-post_19.html

Get Out

Δεν υπάρχουν σχόλια: