Τρόποι επικοινωνίας του υποκειμένου τότε και σήμερα

Τρίτη 8 Ιουνίου 2010

Το έργο του Ζ. Λακάν




Το έργο του Lacan
Κυβέλου Ευαγγελία
Αθήνα 2007

Ο Lacan θεωρείται ένας από τους ποιο δυσνόητους ψυχαναλυτές. Αυτό, γιατί η μελέτη του προϋποθέτει μια γενικότερη ψυχαναλυτική παιδεία, γνώσεις δομικής γλωσσολογίας του Saussure, φαινομενολογίας του Hegel, οντολογίας του Heidegger, επιστημολογίας του Kojève, και στρουκτουραλισμού του Lévi-Strauss.
Ο Lacan χρησιμοποιεί όλες αυτές τις γνώσεις για να μελετήσει τον Freud και να ξαναφέρει στο προσκήνιο την φροϋδική έννοια του ασυνειδήτου.
Ο Freud, μας έμαθε ότι το ασυνείδητο μας φανερώνεται στα όνειρα, τις παραπραξίες και στους ελεύθερους συνειρμούς σαν ένας γρίφος που μένει να τον αποκωδικοποιήσουμε. Το ασυνείδητο, μας μιλάει υπό την μορφή συμβόλων που παρατίθονται μέσα σε μια συνειρμική αλληλουχία και υπόκεινται σε νόμους όπως αυτοί της μεταφοράς, της μετωνυμίας και της συμπύκνωσης.
Ο Lacan, θα προχωρήσει σε αυτόν τον δρόμο αποκωδικοποίησης της δομής της γλώσσας του ασυνειδήτου φτάνοντας να τον εξαντλήσει μέχρι στις πιο ακραίες του εκδοχές. Θα φτάσει μάλιστα να θεωρήσει αυτή την δομή σαν σύμφυτη ιδιότητα του ομιλούντος υποκειμένου.
Η καινοτομία της λακανικής θεωρίας που πραγματικά προχώρησε την ψυχανάλυση ήταν στην κατανόηση της ψύχωσης και την προοπτική για μια πιθανή ίαση της .
Στο παρών κεφάλαιο θα προσπαθήσω να περιηγήσω τον αναγνώστη μέσα στο λακανικό έργο με την μορφή ενός καταλόγου με πολύ σύντομα σχόλια. Έτσι, θα έχει μια συνοπτική εικόνα που ελπίζουμε να τον βοηθήσει στην περαιτέρω μελέτη του.
Από γραπτά έργα του Lacan έχουμε:
Την διατριβή του πάνω στην παρανοϊκή ψύχωση και την σχέση της με την προσωπικότητα το 1932. Μια ψυχιατρική μελέτη πάνω στην περίπτωση μιας ασθενούς του Lacan γνωστής ως Aimée δηλαδή Αγαπημένης.
Το άρθρο του για την Encyclopédie Française [1938] για την οικογένεια. Που πολύ αργότερα, εκδόθηκε σε βιβλίο με τον τίτλο Η Οικογένεια . Ένα θεμελιώδες κείμενο της πρώτης θεωρητικής σύνθεσης του Lacan και το πρώτο ψυχαναλυτικό του κείμενο.
Πολλά από τα άρθρα του σε επιστημονικά περιοδικά και διαλέξεις του σε συνέδρια συλλέχθηκαν και εκδόθηκαν υπό των τίτλο Écrits και Autres Écrits
Ο Lacan μας άφησε ένα μεγάλο έργο μέσω των σεμιναρίων που έδωσε. Για εικοσιεννιά συνεχόμενα χρόνια, σε τακτική εβδομαδιαία βάση, ο Lacan παίρνει τον λόγο μπροστά σε ένα ακροατήριο που δεν αποτελείται μόνο από ψυχαναλυτές αλλά φιλοσόφους, κοινωνιολόγους, γλωσσολόγους, καλλιτέχνες. Τα σεμινάρια δεν αποτελούν μια καθέδρας διδασκαλία αλλά αφήνουν χώρο για ελεύθερο συνειρμό και διάλογο. Το ίδιο το σεμινάριο πλάθεται μέσα σε όλη αυτή την πολυφωνία και αποτελεί ένα πραγματικό τόπο παραγωγής γνώσης.
Τα σεμινάρια μαγνητοφωνήθηκαν και κάποια από αυτά έχουν εκδοθεί υπό την μορφή βιβλίων, άλλα κυκλοφορούν αδημοσίευτα, δακτυλογραφημένα, μέσα στους κύκλους των μελετητών του Lacan, κάποια δεν έχουν ακόμα μπορέσει να περάσουν στον γραπτό λόγο. Την επιμέλεια του έργου του Lacan, σύμφωνα με την επιθυμία του ίδιου, έχει αναλάβει ο Jacques- Alain Miller.
Παραθέτουμε χρονολογικά τα σεμινάρια:
1953-1954 Le Séminaire, Livre I, Les écrits techniques de Freud, Paris, Seuil, 1975. Όπου αναπτύσσεται η τοπική του φαντασιακού και η προβληματική του
πάνω στην έννοια του μηχανισμού της Άρνησης μέσα στο Φροϋδικό έργο.
1954-1955 Le Séminaire, Livre ΙΙ, Le moi dans la théorie de Freud et dans la technique de la psychanalyse, Paris, Seuil, 1978. Εδώ ο Lacan ασχολείται με το όνειρο του Freud με την Ίρμα -στην Ερμηνεία των ονείρων- και επιχειρεί να ορίσει την συνείδηση και τον καταναγκασμό σε επανάληψη. Σχολιάζει το Σχεδίασμα για μια Επιστημονική Ψυχανάλυση του Freud.
1955-1956 Le Séminaire, Livre ΙΙΙ, Les Psychoses , Paris, Seuil, 1981. Αναδεικνύει την δομή του ψυχωτικού φαινομένου που εκδηλώνεται μέσω ενός concrete λόγου και την έλλειψη πρόσβασης του ψυχωτικού υποκειμένου στην μεταφορά και την μετωνυμία.
1956-1957 Le Séminaire, Livre ΙV, La relation d’objet et les structures freudiennes, Paris, Seuil, 1994. Εδώ ασχολείται με τα κείμενα του Freud «Δέρνεται ένα παιδί» και την περίπτωση του μικρού Χανς. Διατυπώνει την θεωρία του για την έλλειψη του αντικειμένου και την διαλεκτική της ματαίωσης. Μας μιλάει για το αντικείμενο του φετιχισμού, την λειτουργία του πέπλου και την ταύτιση με τον φαλλό.
1957-1958 Le Séminaire, Livre V, Les formations de l’inconscient, Paris, Seuil, 1999. Διαπραγματεύεται την διαλεκτική του οιδιπόδειου. Αναπτύσσει την έννοια του Ονόματος του Πατέρα. Ορίζει τον φαλλό σαν το αντικείμενο της επιθυμίας και συγχρόνως το κεντρικό σημαίνον της έλλειψης του υποκειμένου. Κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ ανδρικής και γυναικείας σεξουαλικότητας. Αναδεικνύει την σχέση του υποκειμένου με τον Άλλον. Διατυπώνει το γράφημα της επιθυμίας.
1958-1959 Le Séminaire, Livre VΙ, Le désire et son interprétation, (ανέκδοτο). Θέματα που θα απασχολήσουν αυτό το σεμινάριο είναι, η επιθυμία μέσα στην μεταβίβαση, το φροϋδικό Πράγμα (das Ding), το αντικείμενο μικρό α, αντικείμενο-αίτιο της επιθυμίας, και η επιθυμία της διαστροφής.
1959-1960 Le Séminaire, Livre VΙΙ, L’éthique de la psychanalyse, Paris, Seuil, 1986. Σεμινάριο πάνω στην ηθική της ψυχανάλυσης. Συνεχίζει τις σκέψεις του πάνω στην έννοια του Πράγματος, υποβάλλοντας σε κριτική εξέταση την αρχή της ηδονής και την αρχή της πραγματικότητας και εξηγεί γιατί ο Freud οδηγήθηκε στην υπόθεση ενός «πέραν της αρχής της ηδονής». Το Πράγμα σχετίζεται με αυτό το επέκεινα. Είναι κάτι που βρίσκεται στην αναζήτηση ενός αντικειμένου θεμελιακά χαμένου.
1960-1961 Le Séminaire, Livre VΙΙ, Le transfert, Pris, Seuil, 1991. Σε αυτό το σεμινάριο θα προσπαθήσει να απαντήσει πάνω στο θέμα της αγάπης μέσα στην ψυχαναλυτική σχέση. Τι είδους σχέση είναι αυτή η αγάπη. Αρχίζει με ένα σχολιασμό πάνω στο Συμπόσιο του Πλάτωνα για να καταλήξει στο ζήτημα της επιθυμίας του αναλυτή.
1961-1962 Le Séminaire, Livre IX, L’identification (ανέκδοτο). Ο Lacan θα εμβαθύνει πάνω στο Είναι του υποκειμένου και στην λειτουργία του σημαίνοντος για να απαντήσει στο ποιος ταυτίζεται και με τι. Θα εμβαθύνει πάνω στο καρτεσιανό Cogito και θα αντιπαρατεθεί σε αυτό. Για να φτάσει στο ότι η ταύτιση γίνεται με αυτό που πάντα «λείπει» και «επιθυμεί» το υποκείμενο μια και κανείς δεν μπορεί να το έχει, το σημαίνον «φαλλός».
1962-1963 Le Séminaire, Livre Χ, L’angoisse, (ανέκδοτο). Εδώ, ο Lacan θα μιλήσει για το άγχος αποχωρισμού από την μητέρα, με άξονα το φροϋδικό κείμενο, Αναστολή, Σύμπτωμα, Άγχος. Θα θέσει το ερώτημα, το άγχος αποκοπής οφείλεται στην ένωση ή στο χωρισμό με την μητέρα; Για να απαντήσει ότι ο κίνδυνος που προκαλεί το άγχος είναι διπλός:κίνδυνος αποχωρισμού αλλά και κίνδυνος «ένωσης» που θα καταστήσει τον αποχωρισμό βέβαιο. Έτσι η επιθυμία παρουσιάζει εφεξής μιαν αμφισημία:δεσμός που προκύπτει από χωρισμό ή χωρισμός που δημιουργεί δεσμό. Θα προωθήσει μια νέα θεωρία για το άγχος αποκοπής που δεν αφορά πλέον την απώλεια –αντικειμένου και αγάπης- αλλά την απώλεια της απώλειας.
Μέχρι αυτό το σεμινάριο, το τελευταίο που έλαβε χώρα στο νοσοκομείο της Αγίας Άννας, ο Lacan θα προάγει την θεωρία της ψυχανάλυσης βασιζόμενος τόσο στην εμπειρία του, όσο και στα κείμενα του Freud και άλλων σύγχρονων αναλυτών .
Στα επόμενα σεμινάρια, που θα λάβουν χώρα στην École Normale Supérieure, o Lacan θα αναπτύξει της δικές του θεωρίες πάνω στα νέα θέματα που τον απασχολούν και οι αναφορές στα φροϋδικά κείμενα θα γίνονται όλο και πιο σπάνιες.
Μια νέα εποχή ξεκινάει.
1963-1964 Le Séminaire, Livre ΧI, Les quatre concepts fondamentaux de la psychanalyse , Paris, Seuil, 1973. Θα μιλήσει για το βλέμμα και την επιθυμία, για την αποσυναρμολόγηση της παρόρμησης, την αλλοτρίωση. Την μεταβίβαση και την θέση του αναλυτή σαν αυτού που υποτίθεται ότι γνωρίζει.
1964-1965 Le Séminaire, Livre ΧII, Problèmes cruciaux pour la Psychanalyse, (ανέκδοτο).
1965-1966 Le Séminaire, Livre ΧIII, L’objet de la Psychanalyse, (ανέκδοτο).
1966-1967 Le Séminaire, Livre ΧIV, La logique du fantasme, (ανέκδοτο).
1967-1968 Le Séminaire, Livre ΧV, L’acte psychanalytique, (ανέκδοτο).
1968-1969 Le Séminaire, Livre ΧVI, D’un Autre à l’autre, (ανέκδοτο).
1969-1970 Le Séminaire, Livre ΧVII, L’envers de la Psychanalyse, Paris, Seuil, 1991.
1970-1971 Le Séminaire, Livre ΧVIII, D’un discours qui ne serait pas du semblant, (ανέκδοτο).
1971-1972 Le Séminaire, …ou pire, (ανέκδοτο).
1972-1973 Le Séminaire, Livre ΧX, Encore, Paris, Seuil, 1975. Το θέμα του σεμιναρίου είναι η απόλαυση. Η καινοτομία που εισάγει, είναι η σχέση του λόγου- σημαίνοντος με την απόλαυση. Θα διατυπώσει τους τέσσερις λόγους (les quatre discours) μέσω των οποίων θα συσχετίσει την γνώση με την απόλαυση. Θα μιλήσει για μια Άλλη Απόλαυση αναφερόμενος στον Φρόϋντ και τον Αριστοτέλη. Για την γυναικεία απόλαυση, τον έρωτα, την γνώση και την αλήθεια.
1973-1974 Le Séminaire, Livre ΧXI, Les non-dupes errent, (ανέκδοτο).
1974-1975 Le Séminaire, Livre ΧXII, R.S.I. (ανέκδοτο)., Πραγματικό, Συμβολικό, Φαντασιακό. Η έννοια του Πραγματικού είναι αυτή που καταλαμβάνει πλέον την πρώτη θέση του ενδιαφέροντος του Lacan. Εξετάζει τα γραπτά του James Joyce και επικεντρώνει την προσοχή του στο Βορρόμβιο Κόμβο.
1975-1976 Le Séminaire, Livre ΧXIII, Le sinthome, (ανέκδοτο, δακτυλόγραφο) Ο Lacan εισάγει τον όρο «Σύνθωμα» από τον αρχαίο τρόπο γραφής του συμπτώματος (symptôme). Με αυτό τον όρο ο Lacan θα ορίσει ένα σημαίνον που διαφεύγει κάθε ανάλυσης, δηλαδή δεν είναι προσιτό από το συμβολικό και είναι ο πυρήνας της απόλαυσης του υποκειμένου.
1976-1977 Le Séminaire, Livre XXIV, L’insu que sait de l’une-dévue s’ail à aile à mourre, (ανέκδοτο, δακτυλόγραφο). Ο τίτλος του σεμιναρίου είναι ένα λογοπαίγνιο. Το σεμινάριο αναφέρεται στα παιχνίδια του λόγου δηλαδή στα λογοπαίγνια.


[Για κάτι περισσότερο μπορείτε να επισκεφτείτε στο παρών blog το άρθρο:
 Φαντασιακό- Συμβολικό- Πραγματικό: 
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/09/blog-post.html  

Καθώς επίσης:
Jacques Lacan et la forclusion:
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/02/jacques-lacan-et-la-forclusion.html Το στάδιο του καθρέφτη:
  http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/09/blog-post_19.html
Η Πατρική Λειτουργία και η Επιθυμία της μητέρας:
Η έννοια της επιθυμίας στην Λακανική θεωρία:
Ακόμα:
Jacques Lacan και η εποχή μέσα στην οποία αναπτύσσονται οι ιδέες του:

Δεν υπάρχουν σχόλια: