Mcs Κλιν. Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας
Εκ.μέλος Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας
(Ομιλία από την ημερίδα της 30 Απριλίου 2009, με θέμα «Εφηβεία» που πραγματοποιήθηκε στο 2ο Γυμνάσιο Χαλανδρίου)
Η έννοια της εφηβείας είναι αρκετά πρόσφατη ιστορικά και αρκετά ρευστή. Ένας ορισμός που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι ότι είναι: «Η ηλικία που μεσολαβεί μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης. Η ενηλικίωση σχετίζεται με την βιολογική ωρίμανση και την ψυχική ωρίμανση, η οποία όπως όλοι γνωρίζουμε έχει άμεση σχέση με το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Ενώ η βιολογική ωρίμανση συμπληρώνεται μέχρι το 21 έτος ηλικίας του ανθρώπου, και κοινωνικά γίνεται αποδεκτός σαν ενήλικας (ψηφίζει, μπορεί να παντρευτεί και να εργαστεί) η ψυχική ωρίμανση λέμε ότι έρχεται μονάχα με την ανάληψη των ευθυνών του εαυτού μας. Η σημερνή κοινωνία ευνοεί την συντήρηση πολλών ενήλικων εφήβων. Βλέπουμε εφήβους των 30 και των 40 ετών που ζουν και εξαρτώνται ακόμα από τους γονείς τους. Η εφηβεία έχει αρχή αλλά μερικές φορές παρατείνεται πολύ πέραν των ορίων που συνηθίζουμε να νομίζουμε. Η εφηβεία τελειώνει όταν το άτομο πάρει την ζωή του στα χέρια του.
 |
| Φωτογραφία από τα αρχεία του Claude Levi-Strauss Νεαρή κοπέλα της φυλής Caduveo μακιγιαρισμένη στο πρόσωπο και στα χέρια για την τελετή ενηλικίωσης της. |
Επίσης γνωρίζουμε ότι παλαιότερες εποχές ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, τα ήθη, τα έθιμα και βέβαια με τον μικρότερο μέσω όρο ζωής, οι άνθρωποι ενηλικιώνονταν πολύ νωρίτερα παντρεύονταν δηλαδή και εργάζονταν πολύ νωρίτερα.
Το ότι η κοινωνία παράγει και παρατείνει την διάρκεια της εφηβικής ηλικίας δεν θα πρέπει να το ξεχνάμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με τους έφηβους γιατί αποτελούμε και εμείς μέρος αυτού του πολιτισμού, άρα και της παράτασης της εφηβείας τους.
Η διαδικασία της ψυχικής ωρίμανσης στην περίοδο της εφηβείας είναι μια επώδυνη διαδικασία καθώς ο έφηβος ωθούμενος από τις αισθήσεις που πρώτα απ’ όλα το ίδιο το σώμα του ξυπνάει αλλά και από τις απαιτήσεις που η κοινωνία αρχίζει να έχει από αυτόν, ωθείται από μέσα και από έξω να εγκαταλείψει την ασφάλεια και την σιγουριά που του παρείχε η οικογένεια του και η παιδική ηλικία.
Η μελαγχολία είναι η κατάσταση που κάθε έφηβος γνωρίζει. Η εφηβεία είναι η περίοδος που αποχωρίζεται τα πρώτα αντικείμενα αγάπης την μητέρα και τον πατέρα για να επενδύσει αυτή την ενέργεια του σε ένα νέο άτομο εκτός της οικογένειας με την μορφή του έρωτα αλλά και της φιλίας.
Η στάση της οικογένειας αν είναι διευκολυντική ή ανασταλτική σε αυτή την διαδικασία αποχωρισμού θα παίξει σημαντικό ρόλο, τόσο στην συναισθηματική ένταση που θα υπάρχει στο σπίτι, όσο και για τον χρόνο που θα διαρκέσει η εφηβεία. Ο έφηβος χρειάζεται σε αυτή την φάση από την οικογένεια του ότι και κάποιος που πενθεί. Κατανόηση, σεβασμό, χρόνο να αποσυρθεί, χρόνο με άλλους συνομηλίκους. Χρειάζεται όμως και να νοιώθει ότι δεν τον έχετε εγκαταλείψει, όσο απόμακρος και αν γίνεται, ότι ενδιαφέρεσθε για αυτόν και ότι τον στηρίζετε οριοθετώντας τις σχέσεις σας και την ζωή σας μέσα στην οικογένεια, με ένα νέο τρόπο.
Είναι πολύ δύσκολο επίσης αυτό που ζούνε οι γονείς των εφήβων. Αυτοί καλούνται να είναι ευέλικτοι, να αντέξουν την σύγκρουση χωρίς να γίνονται καταστροφικοί. Οι έφηβοι ανακινούν στους γονείς τις δικές τους άλυτες καταστάσεις από την εποχή της δικής τους εφηβείας.
 |
| Φωτογραφία: Joseph Sterling 1959-64 |
Η σύγκρουση με τον έφηβο είναι φυσιολογική. Είναι η διαδικασία που πρέπει σαν γονείς να αντέξουμε για να μπορέσουν να μας ξεπεράσουν τα παιδιά μας και να φτιάξουν την δικιά τους την ζωή. Και πρέπει να είμαστε συγχρόνως εκεί να τα στηρίξουμε στις επιλογές τους, να τα προστατέψουμε από τους κινδύνους που υπάρχουν με ένα διαφορετικό τρόπο από αυτόν που τα προστατεύαμε όταν ήταν παιδιά. Αυτός ο τρόπος μοιάζει περισσότερο με τον τρόπο που μιλάμε σε ένα ισότιμο φίλο μας που προσπαθούμε να του δείξουμε κάποια πράγματα και που εμπεριέχει πάντα την πιθανότητα ο άλλος να τα βλέπει κάπως αλλιώς.
Το σημείο μεταξύ του σεβασμού της διαδικασίας ωρίμανσης του εφήβου μας και της προστασίας που πρέπει να του παρέχουμε μέσω των ορίων που του θέτουμε, είναι κάτι που μεταβάλλεται συνέχεια και δεν εξαρτάται μόνο από την χρονολογική ηλικία του εφήβου (π.χ. στα 15 των αφήνω να γυρίζει την τάδε ώρα, στα 16 την τάδε κ.τ.λ.) αλλά βασικά από την ωριμότητα τόσο του εφήβου, όσο και του γονιού να εκτιμά και να συναισθάνεται το παιδί του.
Είπαμε ήδη ότι ο έφηβος ανακινεί στους γονείς του άλυτα θέματα της δικής του εφηβείας. Μας ξεβολεύει, μας θυμίζει συγκρούσεις με τον δικό μας εαυτό που είχαμε καταχωνιάσει. Οι ομάδες γονέων εφήβων είναι ένας καλός τόπος όπου οι γονείς μπορούν να συζητούν τους προβληματισμούς τους που ξυπνούν με την ευκαιρία της εφηβείας των παιδιών τους, μπορούν να βρουν στήριξη να περάσουν αυτή την περίοδο της ανάπτυξης των παιδιών τους με τον πλέον εποικοδομητικό τρόπο για αυτούς, για τα παιδιά τους στο παρών, αλλά και για την μετέπειτα σχέση που θα δομήσουν με αυτά.
Από την άλλη πλευρά οι έφηβοι εκτός από ένα ερωτικό σύντροφο βρίσκουν ένα φίλο ή μια φίλη και δημιουργούν ομάδες.
 |
| Φωτογραφία: Joseph Sterling 1961 |
Η ομάδα (παρέα) στην εφηβεία έρχεται να αντικαταστήσει την οικογένεια. Είναι η νέα οικογένεια του εφήβου. Μόνο που αυτή την φορά την οικογένεια του ή τους φίλους του τους επιλέγει. Και το θέμα είναι κατά πόσο πράγματι τους επιλέγει ή απλώς επαναλαμβάνει το ίδιο σενάριο που παίχτηκε μέσα στην οικογένεια έξω από αυτή. Η φυσική ροπή είναι να επαναλάβουμε με νέους ηθοποιούς το ίδιο έργο, ελπίζοντας σε ένα διαφορετικό τέλος.
Ο έφηβος ψάχνει μέσα στην νέα του οικογένεια να βρει την θέση του. Οι διαθέσιμοι τρόποι που έχει είναι αυτοί που έχει βιώσει μέσα στην πρώτη του οικογένεια.
 |
| Φωτογραφία: Joseph Sterling 1959-64 |
Από αυταρχικές και βίαιες οικογένειες, και όταν λεω βίαιες δεν εννοώ μόνο την σωματική βία, μερικές φορές η ψυχική βία που ασκείται πάνω σε ένα παιδί ώστε να κάνει αυτό που θέλει ο γονιός μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη και ασκείται με ψυχικά τεχνάσματα όπως ψέματα, υποκρισία, ψυχικούς εκβιασμούς (αν δεν κάνεις αυτό που θέλω σημαίνει ότι δεν με αγαπάς), συναισθηματική απόσυρση (άμα δεν κάνεις αυτό που θέλω αποσύρω την αγάπη μου και το ενδιαφέρον μου για εσένα) κ.α., έχουν σαν αποτέλεσμα βίαιους εφήβους.
 |
| Φωτογραφία: Joseph Sterling 1959 |
Από οικογένειες που δίνουν τεράστια σημασία στην γνώση στις σπουδές έχουν υψηλά ιδανικά κτλ βγαίνουν πολύ συχνά έφηβοι που δείχνουν να μην νοιάζονται για τίποτα από όλα αυτά.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο έφηβος με κάποιο τρόπο πρέπει να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του ώστε να μπορέσει να βρει την δική του ταυτότητα. Η συμμόρφωση με τα γονεϊκά πρότυπα ή ακριβώς το αντίθετο η παντελή ακύρωση των γονεϊκών προτύπων είναι ένα και το αυτό νόμισμα.
(Προς τους εφήβους) Με το να κάνετε το ίδιο ή το ακριβώς αντίθετο δεν μπορείτε να βρείτε ποιοι είσαστε εσείς. Η ωρίμανση έρχεται όταν εσείς βρείτε ποιοι πραγματικά θέλετε να είσαστε. Ανεξάρτητα από σε ποια οικογένεια μεγαλώσαμε και τι βιώματα φέρουμε, έχουμε πάντα το δικαίωμα να ονειρευτούμε και να δημιουργήσουμε για τον εαυτό μας την ζωή που εμείς θέλουμε. Να είμαστε αυτό που εμείς θέλουμε όχι σαν αντίδραση ή συμμόρφωση αλλά σαν ελεύθερη επιλογή. Και αυτό για να γίνει θέλει δουλειά και με τον εαυτό μας, είναι η δουλειά αυτή που κάνετε θέτοντας συνεχώς ερωτήσεις και ψάχνοντας για τις δικές σας απαντήσεις. Είναι η διαδικασία του να καταλάβετε τι συμβαίνει μέσα σας και στις σχέσεις σας με τους άλλους, και η αποδοχή της γεύσης τόσων διαφορετικών συναισθημάτων.
Και φτάνουμε στην σχέση των εφήβων με την κοινωνία.
 |
| Αθήνα Δεκέμβριος 2008 |
Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν πραγματικά προβλήματα που η ίδια η κοινωνική διάρθρωση τους δημιουργεί. Ανασφάλεια τι θα γίνουν αύριο. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας βομβαρδίζουν για την οικονομική κρίση και τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχουν επάνω μας. Αλλά μήπως και πριν την αποκαλέσουν «κρίση» μήπως δεν την βιώναμε καθημερινά; Δεν βλέπαμε τα δάνεια, την ανεργία, την διαφθορά, τις απάτες, τα ψέματα, την κοινωνική αδικία;
Οι έφηβοι αυτά τα βλέπουν πιο καλά από εμάς, γιατί εμείς με τον ένα ή τον άλλον τρόπο έχουμε βρει μια ισορροπία έστω και άβολη. Αυτοί δεν ξέρουν αν θα μπορέσουν να σπουδάσουν, δουλεύουν 7 ώρες στο σχολείο και άλλες 8 φροντιστήρια και διάβασμα στο σπίτι μην έχοντας ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό τους, μην έχοντας πολλές φορές χρόνο να κοιμηθούν και σαν αντάλλαγμα υφίστανται την κριτικοί των γονιών και των εκπαιδευτικών και πάνω απ’ όλα έχοντας την αγωνία αν θα τα καταφέρουν. |
| Παρίσι Μάιος 1968 |
 |
| Φωτογραφία: Carlos Macho |
Ο φόβος, η αγωνία, η θλίψη γίνεται θυμός, βία, βγαίνουν έξω και τα σπάνε ή ακόμα χειρότερα τον στρέφουν προς τον εαυτό τους, πέφτουν σε κατάθλιψη, πιστεύουν πραγματικά ότι δεν αξίζουν, αρρωσταίνουν ψυχικά ή ακόμα αυτοκτονούν.
Οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν την εφηβεία «δημόσιο κίνδυνο» και έχουν δίκιο γιατί οι εφηβεία είναι η ηλικία της αμφισβήτησης για τα κατεστημένα συστήματα που ενοχλούνται.
Όπως λένε όμως και οι ανθρωπολόγοι η εφηβεία είναι δημιούργημα του πολιτισμού μας, η αμφισβήτηση είναι μέρος του ίδιου μας του εαυτού είτε αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σαν άτομο είτε σαν μέρος του κοινωνικού συνόλου.
Η κοινωνία σε τελευταία ανάλυση είναι μια «καλή» ή «κακιά» οικογένεια και όλα αυτά που βλέπουμε να εξελίσσονται στους δρόμους ή στα σχολεία δεν είναι διαφορετικά από αυτά που εξελίσσονται μέσα στις οικογένειες, και επειδή τα πράγματα δεν είναι μόνο «μαύρα» ή «άσπρα» και ευτυχώς υπάρχουν πολλές αποχρώσεις δικαιούται ο καθένας μας να ζωγραφίσει τον δικό του πίνακα της ζωής του.
 |
| Αθήνα Δεκέμβριος 2008 |
Οι ενήλικοι είναι ενήλικοι στο βαθμό που αναλαμβάνουν την ευθύνη και καταλαβαίνουν τις συνέπειες που προκαλούν οι πράξεις τους είτε σε προσωπικό επίπεδο είτε σαν μέρος του κοινωνικού συνόλου. Οι δε έφηβοι θα συνεχίσουν να θέτουν ερωτήσεις, να αμφισβητούν προχωρώντας στην ανάληψη της ευθύνης του εαυτού τους αλλά και κτίζοντας την κοινωνία που αυτοί θέλουν να κτίσουν. Μεγαλώνοντας μαθαίνεις πως μπορεί να μην γίνουν ακριβώς έτσι όπως τα φαντάστηκες τα πράγματα αλλά σημασία έχει να είσαι κοντά στην καρδιά των πραγμάτων.
Όταν ήμουνα εγώ στο γυμνάσιο μου είχαν βάλει έκθεση «Τι θα ήθελα να γίνω όταν μεγαλώσω». Πανικός, δεν ήξερα τι ήθελα να γίνω και ακόμα περισσότερο δεν ήξερα τι μπορούσα να γίνω. Έγραψα « Δεν ξέρω τι θα γίνω όταν μεγαλώσω… ένα ξέρω ότι θα αγαπώ τους γύρω μου για αυτό που είναι» τελικά έγινα ψυχολόγος και βοηθάω ανθρώπους να βρουν ποιοι είναι και να αγαπήσουν τον εαυτό τους. Όσο γενικό και να φαίνεται κάτι, αν πραγματικά είναι σημαντικό σίγουρα κάπου σε πηγαίνει.Τελειώνοντας θα ήθελα να πω στους εφήβους ότι δεν είναι μόνοι τους σε αυτή την πραγματικά δύσκολη στιγμή της ζωής τους και ότι εκτός από τους συνομήλικους υπάρχουν ενήλικοι γύρω τους στον οικογενειακό ή σχολικό χώρο που μπορούν να τους ακούσουν, να τους στηρίξουν και να τους βοηθήσουν. Όσο δύσκολο και αν σας είναι τολμήστε να τους πλησιάσετε και να τους μιλήσετε. Μπορεί να είναι ένας θείος από το οικογενειακό περιβάλλον ή ένας καθηγητής από το σχολείο. Μην απογοητευτείτε αν ο πρώτος που του μιλήσετε δεν αποδειχθεί άξιος της εμπιστοσύνης σας, προσπαθήστε με κάποιον άλλον. Υπάρχουν άνθρωποι για όλους μας και σίγουρα δεν είναι αυτοί που φαίνονται άνετοι και πρόθυμοι να σας κεράσουν για να χαλαρώσετε. Να πάρετε την ζωή στα χέρια σας, σας χρειάζεται.
Σχεδόν όλοι μας, σε κάποια στιγμή της ζωής μας είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε μεγάλες δυσκολίες, όλη η ζωή έχει δυσκολίες, το θέμα είναι πως στεκόμαστε απέναντι τους, αυτό είναι που θα καθορίσει και την ποιότητα ζωής μας.
Σχετικές σελίδες που μπορείτε να επισκεφτείτε:
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2009/10/le-concept-d-adolescence-dans-l.html
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2009/10/adolescence.html
http://e-psychotherapia.blogspot.com/2010/10/sigmund-freud-et-ladolescence.html
Προέλευση φωτογραφιών:
http://lavoixdelabeaute.blogspot.com/2009/07/une-histoire-sans-importance.html
http://www.savoirs.essonne.fr/dossiers/les-hommes/histoires/claude-levi-strauss-premiers-pas-chez-les-indiens/
http://www.stephendaitergallery.com/dynamic/artwork_display.asp?ArtworkID=981#
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου